Złotnictwo

Azerbejdżan posiada bardzo bogate tradycje ręcznie robionej złotej i srebrnej biżuterii. Z pewnością przyczyniło się do tego wielkie zamiłowanie kobiet Azerbejdżanu do solidnej biżuterii. Złote wyroby jubilerskie są nieodzownym prezentem wręczanym przez mężczyzn w czasie zaręczyn i zaślubin. Nie jest to jedynie pierścionek zaręczynowy, towarzyszą jemu też przynajmniej kolczyki, a często również i solidne łańcuszki lub bransoletki. Biżuteria stanowi też prezent dla kobiet przy różnych innych okazjach.

Wyroby jubilerskie były przekazywane, jako spadek, z pokolenia na pokolenie. Prawie każda rodzina posiadała znaczną ilość biżuterii – zależnie od statusu społecznego złotej lub srebrnej. Najdroższe, głównie złote ozdoby, były typowe przede wszystkim dla kobiet mieszkających w miastach, gdzie nieodzownymi ozdobami były kolczyki, pierścionki, bransolety, naszyjniki. Ozdabiano też kobiecą odzież.

Dawniej istniał podział, jakie ozdoby nosi się w każdej kategorii wiekowej. W Azerbejdżanie dziewczynki zaczynały nosić ozdoby od 3-4 lat. W tym wieku miały one za zadanie ochronić je od „złego spojrzenia” (bədnəzər). Ozdoby te nazywane qözmuncuğu przyszywano do odzieży, wieszano na szyję lub na ręku. Powszechnie spotykaną ozdobą dziecięcej odzieży były guziki z masy perłowej sədəf. Istniały też ozdoby dla bardziej starszych dziewcząt do wieku 14-15 lat. Z momentem, kiedy osiągały one wiek pozwalający zawrzeć związek małżeński (po ukończeniu 16-17 lat) zwiększała się ilość noszonej biżuterii. Bardziej bogate rodziny zamawiały lub kupowały przed ślubem biżuterię dla przyszłej panny młodej. Zwyczajowy komplet biżuterii dla panny młodej składał się z pierścionków, kolczyków, naszyjników, bransolet. Po urodzeniu pierwszego dziecka wśród kobiet nie było przyjęte ubierać zbyt dużo ozdób. Uważano, że kobieta powinna być wówczas bardziej skromna. Ozdoby zamężnych, młodych kobiet mających 2-3 dzieci odróżniały się od ozdób kobiet, które osiągnęły wiek 45-50 lat. Po osiągnięciu tego wieku kobiety nosiły w zasadzie tylko kolczyki i pierścionki.

Noszenie biżuterii oprócz estetycznych wrażeń, które przynosiły ręcznie wykonywane ozdoby, symbolizowało radość i święto. W życiu kobiet były jednak okresy, kiedy nie nosiły one w ogóle biżuterii. Przede wszystkim był to okres 40 dniowej żałoby, po umarłym członku rodziny, który nosi nazwę yas.

Stosowano różne techniki wykonania biżuterii. Szczególnym bogactwem i różnorodnością odznaczały się wyroby robione techniką filigran, polegająca na zdobieniu lub wykonywaniu całego przedmiotu z cienkich drucików ułożonych w ażurową siatkę. Tą techniką robiono np. kobiece pasy i klamry do pasów, medaliony. Elementami ornamentu takich wyrobów były m.in. kwiaty, rybki, gwiazdki, liście, półksiężyce, symbol buta przypominający płomyk ognia lub kroplę wody. Dość często stosowano też technikę niello – w Azerbejdżanie rozpowszechniona jest jej rosyjska nazwa czerń (чернь). Jest to metoda zdobienia przedmiotów metalowych, gdzie wzór wyryty w metalu wypełnia się pastą złożoną z siarczków srebra, miedzi i ołowiu, a następnie poddaje polerowaniu w celu uzyskania granatowego, czarnego lub szafirowo-czarnego rysunku, kontrastującego z tłem. Technika ta jest znana od starożytności, popularna była zwłaszcza w średniowieczu. Szczególnie cenione były, cieszące się wielką sławą na całym Kaukazie, wyroby wykonane w tej technice z miejscowości Kubaczi w Dagestanie.

Wśród kobiecych ozdób wyróżniały się przede wszystkim pasy kəmər. Zależnie od regionu gdzie je wykonano różniły się one formą i różnymi elementami. Wszystkie posiadały masywne ozdobne klamry – toqqa. Bardzo okazałe były naszyjniki boğazaltı. Wśród bransolet najbardziej charakterystyczne były gül qolbaq złożone z ażurowych kwiatów. Popularną formą kolczyków były badam sırğa, kształtem przypominające migdał. Najbardziej ulubionymi kamieniami, którymi ozdabiano biżuterie były turkus, rubin i szmaragd.

W latach 90. ubiegłego wieku artystyczne rzemiosło jubilerskie przeżyło bardzo wyraźny zastój. Po upadku Związku Radzieckiego i otwarciu Azerbejdżanu dla towarów spoza dawnej żelaznej kurtyny, rynek został zalany wyrobami masowej produkcji z Turcji, Emiratów Arabskich, Włoch. Klienci masowo przerzucili się na nowe, modne wówczas wzory. Z czasem zaczęło się to powoli zmieniać i artystyczne rzemiosło jubilerskie zaczyna zajmować należne mu miejsce. Powstały firmy jubilerskie nawiązujące w swoich wyborach do tradycyjnych wzorów. Bardzo oryginalne wyroby tworzy np. jubilerska firma Rəsm, która sięga do ornamentów azerbejdżańskich dywanów. Pojawiły się też nowe idee we wzornictwie, designie i sztuce jubilerskiej.

Wielka ilość sklepów z wyrobami jubilerskimi znajduje się w Baku. Zdecydowanie największy wybór jest w MUM (Mərkəzi Univermaq – Centralny Dom Towarowy), jednym z najstarszych bakińskich domów handlowych, gdzie jedno z pięter jest specjalnie przeznaczone dla stoisk jubilerskich. W MUM można kupić wyroby azerbejdżańskie oraz biżuterię sprowadzaną z różnych krajów, zwłaszcza z kamieniami szlachetnymi – brylanty, perły naturalne, szmaragdy.