Region położony na zachodzie Azerbejdżanu, pomiędzy miastami Gəncə i Qazax, jest znacznie rzadziej odwiedzany przez zagranicznych turystów, niż północne regiony kraju, choć są tutaj miejsca warte zobaczenia. Leżące na południe od Gəncə jezioro Göygöl, jest obok jeziora Rica w Abchazji, uważane za najpiękniejsze jezioro Kaukazu. Górskie tereny rejonu Gədəbəy, zwłaszcza malowniczy wąwóz rzeki Şəmkirçay, są atrakcyjne dla trekkingów i wycieczek konnych. Należy jednak pamiętać, że region sąsiaduje z terenami okupowanymi i Armenią i wędrując po górach nie należy zapuszczać się zbyt blisko nich.

Klimat

Rozpościerająca się między Gəncə i Qazax równina, oraz płaskowyż Ceyrançöl, leżące na północ od grzbietu Murovdağ, posiadają klimat umiarkowanie ciepły. Zima jest tu raczej łagodna, średnia temperatura stycznia wynosi około +3°C. Lato jest suche i upalne. Ilość opadów atmosferycznych w ciągu roku jest nieduża i wynosi tu 200-400 mm, co powoduje, że roślinność jest tu skąpa.

Klimat terenów górskich jest bardziej surowy. Zima jest tu znacznie chłodniejsza, w średnich partiach gór średnia temperatura stycznia wynosi około -5°-6°C, a w wyższych partiach jest jeszcze niższa. Śnieg w niższych partiach gór leży około 40 dni, w wyższych około 80-120 dni. Również lato jest tu chłodniejsze, niż na leżących poniżej równinach, średnia temperatura lipca wynosi około 20°C. Roczna suma opadów atmosferycznych jest tu większa, niż na równinach, ale mniejsza niż w górskich terenach Wielkiego Kaukazu, stąd lasy są tu trochę bardziej rzadkie.

Co warto zobaczyć

Gəncə (Gandża)

Największe miasto tego regionu jest drugim co do wielkości w Azerbejdżanie. Jeszcze w połowie XIX w., miało ponad dwukrotnie większą liczbę mieszkańców niż Baku, dziś jest od niego znacznie bardziej mniejsze. Gəncə ma bogatą historię. Okres świetności Gəncə przeżyła na przełomie XII-XIII w. kiedy stała się największym miastem na terenie Kaukazu. W późniejszych czasach była ona stolicą chanatu i ważnym centrum administracyjnym.

W czasie istnienia Kaukaskiej Albanii Gəncə nie odgrywała większej roli. Jej położenie na szlakach handlowych sprawiło, że w VIII-IX w. zaczęła odgrywać ważną rolę w handlu międzynarodowym. Dzięki położonym niedaleko od miasta złożom różnych metali zaczęły się również intensywnie rozwijać rzemiosła. Poczynając od X w., kiedy Bərdə (Barda), stolica Kaukaskiej Albanii w VI-VIII w., utraciła swą pozycję wzrastało znaczenie Gəncə, która zajęła jej miejsce.

Po rozpadzie kalifatu w IX w. Gəncə wchodziła w skład państw Sadżidów i Salaridów. W 971 r. przeszła w ręce Szaddadidów, którzy dbali o rozwój gospodarczy budując karawanseraje, mosty i bijąc własną monetę. W okresie średniowiecza sporą część miasta stanowili też chrześcijańscy Albanowie. W 1054 r. Szaddadidzi zmuszeni byli uznać się wasalami Seldżuków, którzy w 1086 r. zajęli miasta, wcielając je do swego państwa.

W 1139 r. Gəncə nawiedziło potężne trzęsienie ziemi, które zniszczyło miasto i spowodowało wiele ofiar ludzkich, ale szybko zaczęła się odbudowywać. Wskutek osłabienia państwa Seldżuków powstało nowe państwo Ildegizydów (Eldegizydów). Gəncə stała się ich rezydencją i drugą stolicą państwa. W drugiej połowie XII-początku XIII w. nastąpił największy rozkwit Gəncə. Miasto, które stało się wielkim centrum handlu i rzemiosł, osiągnęło liczbę około 200 tys. mieszkańców. W tym czasie bardzo mało miast w Europie miało podobną liczbę mieszkańców. Gəncə w tym okresie odgrywała też wielką rolę w życiu kulturalnym kraju. Stąd wyszło wiele uczonych, pisarzy i poetów, z Nizami Gəncəvi na czele, szeroko znanych w ówczesnym świecie Wschodu.

W 1221 r. teren Azerbejdżanu po raz pierwszy najechali Mongołowie. Po ich wycofaniu dużą część terytorium Azerbejdżanu zajęły wojska Dżalal ad Dina, syna Muhammada ibn Tekisza, dawnego szacha Chorezmu, państwa w Azji Środkowej zawojowanego przez Mongołów. Siedzibą Dżalal ad Dina, który położył kres państwu Ildegizydów stała się Gəncə. W 1231 r. wybuchło powstanie ludności miasta, spowodowanego wielkimi podatkami i uciskiem namiestników Dżalal ad Dina, które zostało stłumione. W tym samym roku na teren Azerbejdżanu wkroczyli znów Mongołowie, którzy zdobyli i zniszczyli miasto. Dżalal ad Din nie mogąc im sprostać uciekł z Azerbejdżanu.

Miasto zaczęło się odbudowywać, ale nie odzyskało już dawnego znaczenia. Od połowy XIII w. Gəncə weszła w skład państwa Hulagidów (Ilchanidów). Ucierpiała od najazdów wojsk Timura (Tamerlana) w końcu XIV w. W XV w. Gəncə znajdowała się w strefie wpływów państw Kara Kojunlu i Ak Kojunlu. Z początkiem XVI w. znalazła się w granicach państwa Safawidów stojąc się siedzibą bejlerbejatu (prowincji). W późniejszym okresie miasto kilkakrotnie było we władaniu Turków. W 1735 r., w obozie perskim pod Gəncə, obleganą przez Nadir Szacha, podpisano pokój persko-rosyjski.

Po śmierci Nadir Szacha na terenie wokół Gəncə, od grzbietu Murovdağ do rzeki Kura, powstał chanat gandżyński. Władzę w nim objął ród Ziyadoğlu, którego członkowie za czasów panowania Safawidów piastowali stanowisko bejlerbejów (zarządców prowincji).

Od 1801 r. aktywne działania na Zakaukaziu rozpoczęli Rosjanie, którzy zaczęli żądać od władców chanatów zdecydowanego opowiedzenia się po stronie Rosji i przyjęcia zwierzchnictwa imperium rosyjskiego. W końcu 1803 r. wojska rosyjskie podeszły pod Gəncə. Władca chanatu gandżyńskiego, Cavad xan (Dżawad Chan), odmówił poddania miasta. Po wygranej bitwie u murów Gəncə, o świcie 3.01.1804 r., Rosjanie zdobyli szturmem miasto. Cavad xan zginął w walce, a chanat został zlikwidowany i wcielony do imperium rosyjskiego.

Nazwa miasta została przez Rosjan zmieniona na Jelizawietpol, na cześć żony cara Aleksandra I Jelizawiety (Eliżbiety). W 1868 r. miasto stało się administracyjnym centrum utworzonej guberni jelizawietpolskiej. Ekonomicznemu rozwoju miasta sprzyjało uruchomienie w 1883 r. linii kolejowej Baku-Tbilisi.

Od 16.06 do 17.09.1918 r. Gəncə była tymczasową siedzibą rządu I Azerbejdżańskiej Republiki. W tym samym roku miastu przywrócono jego historyczną nazwę. W czasie zajmowania Azerbejdżanu przez Armię Czerwoną, w kwietniu 1920 r., większość wojsk azerbejdżańskich była zgrupowana na zachodzie kraju, gdzie były one zaangażowane w walkach z armią Armenii. Kiedy stało się jasne, że rozpoczęła się bolszewicka okupacja kraju 25.05.1920 r. w Gəncə wybuchło powstanie rozpoczęte przez azerbejdżańskich żołnierzy. Zaangażowało one duże siły bolszewików, lecz po kilku dniach zostało zdławione.

W 1934 r. władze sowieckie po raz kolejny zmieniły nazwę miasta na Kirowabad. Tym razem nazwę w cześć działacza bolszewickiego Siergieja Kirowa. W latach 1921-1926 był on sowieckim namiestnikiem Azerbejdżanu, a w 1934 r. zginął zastrzelony w Leningradzie, co najprawdopodobniej było dziełem rąk Stalina zaniepokojonego jego wzrastającą popularnością w partii komunistycznej. W 1989 r. miastu ponownie przywrócono nazwę Gəncə.

Rejon Gəncə, oraz dwa inne rejony tego regionu Şəmkir i Tovuz, są obecnie głównym centrum winiarstwa w Azerbejdżanie.

Mauzoleum Nizami Gəncəvi (Nizami Gəncəvi məqbərəsi)

Uważany powszechnie za najwybitniejszego poetę świata muzułmańskiego, przełomu XII-XIII w., szejch Ilias ibn Jusuf ibn Zaki Muajjad Nizami, znany jako Nizami Gəncəvi, już za życia stał się legendą poezji Wschodu. Twórczość Nizami wywarła wielki wpływ na poezję i literaturę krajów Bliskiego i Środkowego Wschodu. Przez wiele wieków jego dzieła cieszyły się ogromną popularnością, a do zasad klasycznego wychowania często wchodziło wyuczenie się na pamięć długich fragmentów z jego poematów. Jego utwory w bardzo dużym stopniu wpłynęły na rozwój malarstwa miniaturowego, w świecie muzułmańskim, którego twórcy bardzo często brali za temat sceny z poematów Nizami.

Wykonane z ciemnego marmuru, okazałe 20-metrowe mauzoleum Nizami Gəncəvi, zostało zbudowane w 1947 r., w 800-letnią rocznicę urodzin poety. W samym dole znajduje się płyta grobowa z białego marmuru. Obok mauzoleum znajdują się interesujące rzeźby przedstawiające sceny z poematów Nizami. Naprzeciwko mauzoleum znajduje się muzeum poświęcone Nizami.

Meczet Cümə (Cümə məscidi)

Największy meczet miasta, położony na rozległym centralnym placu, zwany też meczetem szacha Abbasa. Zbudowany został w 1606 r. Meczet, przed którym stoją dwa minarety, posiada okna şəbəkə. Przy meczecie znajduje się mauzoleum, zbudowane w stylu nawiązującym do meczetu. Znajduje się w nim grób Cavad Chana, ostatniego władcy chanatu gandżyńskiego.

Ulica Cavad xan (Cavad xan küçəsi)

Najładniejsza ulica miasta, która została przekształcona w pieszą strefę. To jeden z najpopularniejszych deptaków, który najbardziej efektownie prezentuje się nocą. Na ulicy znajdują się oryginalne pomniki.

https://www.youtube.com/watch?v=D9q5WKJNm6I

Film pokazujący ulicę Cavad xan. Wstawiony na YouTube przez rahim hatamov.

Park Xan Bağı

Gəncə posiada bardzo przyjemny, okazały park, jeden z najstarszych parków na Kaukazie. Założył go w 1700 r. Ziyad Chan i do 1804 r. był on nazwany Xan Bağı – Chański Ogród. W latach 40. XIX w. zaczęto go nazywać Gubiernatorskij Sad – Park Gubernatorski W 1860 r. w jego centralnej części posadzono aleję platanów, najbardziej fotogeniczną obecnie część parku.

Cerkiew Aleksandra Newskiego (Aleksandr Nevski kilsəsi / Rus kilsəsi)

Rosyjska cerkiew z 1887 r., należąca do eparchii bakińskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Cerkiew zaprojektowano w stylu bizantyjskim. Została zbudowana z datków miejscowej wspólnoty prawosławnej i muzułmańskich mieszkańców miasta. W 1931 r. władze sowieckie zamknęły cerkiew, w której w latach 1935-1938 umieszczono muzeum, W 1946 r. cerkiew zwrócono Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu.

İmamzadə (İmamzadə türbəsi)

Religijny kompleks znajdujący się kilka kilometrów od Gəncə, w poblizu wsi Zazalı. Według tradycji został tu pochowany İbrahim, syn imama Muhammada al-Bakira, który umarł mniej więcej w połowie VIII w. Centralną budowlą jest okazały meczet, wewnątrz którego znajduje się mauzoleum z grobem. Samo mauzoleum ufundował w 1879 r. carski generał İsrafil Bey Yadigərzadə, natomiast wzniesiony nad nim meczet zbudowano już w czasach współczesnych.

Göygöl (Helenendorf)

Dzisiejsze miasteczko Göygöl zaczęło powstawać w 1819 r. Przybyli wówczas w te okolice niemieccy koloniści założyli osadę, która otrzymała nazwę Helenendorf. W początku XIX w. około 1400 rodzin, z regionu Württemberg, zdecydowało się na wyjazd z Niemiec do Rosji, gdzie Niemcy osiedlali się już wcześniej. Car Aleksander I chcąc zasiedlić nowo wcielone do Rosji ziemie Kaukazu, oferował dla osiedlających się tutaj ziemię, różne przywileje i gwarantował wolność religijną.

W końcu 1818 r. kilkaset niemieckich rodzin przybyło na Kaukaz. W 1819 r. emigranci założyli pierwszą niemiecką kolonię w Azerbejdżanie – Helenendorf (obecnie Göygöl) i prawie równocześnie z Helenendorf drugą kolonię w tym regionie – Annenfeld (obecnie Şəmkir). Do 1914 r. założono jeszcze 6 następnych niemieckich kolonii.

Niemieccy emigranci zachowywali swoje tradycje i obyczaje. Koloniści zajmowali się rolnictwem i różnymi rzemiosłami. Szeroko zasłynęli przede wszystkim z wyrobu wina. Dwoma najbardziej znanymi firmami winiarskimi były firmy braci Vohrer i braci Hummel. Na początku XX w. w koloniach utworzono towarzystwa udziałowe zajmujące się produkcją win i koniaków. W czasie istnienia pierwszej Republiki Azerbejdżańskiej (1918-1920) kolonistom niemieckim wydzielono miejsce w parlamencie.

Po zajęciu Azerbejdżanu przez bolszewików w 1920 r. rozpoczęła się likwidacja własności prywatnej. Już wtedy część Niemców opuściła Azerbejdżan. Aby jakoś egzystować i uciec od zupełnego bankructwa zamożne niemieckie rodziny zdecydowały się na założenie Związku Producentów Wina, przekształconego w 1922 r. w kooperatywę „Concordia”, do którego przyłączyli się inni koloniści. Początkowo, kiedy bolszewicy widząc zupełną zapaść gospodarki kraju, wprowadzili trochę bardziej rynkowych mechanizmów gospodarczych, w postaci tzw. NEP (Nowa Polityka Ekonomiczna), „Concordia” radziła sobie bardzo dobrze. Otwarto kilka przedstawicielstw w większych miastach Związku Radzieckiego i ponad 160 sklepów firmowych w różnych jego zakątkach. Wszystko to jednak uległo likwidacji w czasach stalinowskich. W 1933 r. około 40% wszystkich ziem kolonistów przekazano kołchozom, a rok później zlikwidowano kooperatywę „Concordia”. Ten sam los spotkał i inne winiarskie kooperatywy Azerbejdżanu. Od 1934 r. zaczęły się aresztowania, zamknięto kościoły i niemiecką szkołę w Helenendorfie. W końcu lat 30. rozpoczęły się zesłania w miejsca gdzie, jak ponuro żartowano, „zima trwa tylko 9-10 miesięcy, a reszta to lato, lato, lato…”. W 1938 r. władze sowieckie zmieniły nazwę miejscowości na Xanlar.

Po ataku Niemiec na Związek Radziecki w czerwcu 1941 r., władze sowieckie wysiedliły Niemców z europejskiej części kraju. Niemcy z Azerbejdżanu zostali deportowani do Azji Środkowej, a ich domy uległy konfiskacie. Absolutna większość Niemców nie zdołała już potem powrócić do Azerbejdżanu. W 2008 r. nazwę miejscowości zmieniono na Göygöl.

W centrum Göygöl zachowały się drewniane domy, zbudowane przez niemieckich kolonistów. Na centralnym placu stoi zbudowany w 1854 r. kościół luterański. W czasach sowieckich w kościele zrobiono halę sportową, którą w 2004 r. zamknięto, przekształcając kościół w muzeum.

Jezioro Göygöl

W 1139 r. silne trzęsienie ziemi zniszczyło dużą część góry Kəpəz, dominującej w krajobrazie tej okolicy. Wielki kamienne bryły zaczęły spadać w dół, przegradzając niektóre wąwozy, w tym wąski, głęboki wąwóz rzeki Ağsuçay. W rezultacie powstało szereg jezior z których największe jest jezioro Göygöl.

Leżące na wysokości 1556 m. jezioro Göygöl znajduje się na terenie Parku Narodowego Göygöl (Göygöl Milli Parkı). Jest ono bardzo piękne i jak się uważa o tytuł najpiękniejszego jeziora na Kaukazie konkurować z nim może tylko jezioro Rica w Abchazji. Najlepiej jest je oglądać przy słonecznej pogodzie. Kiedy pojawia się słońce woda w jeziorze zmienia barwę na niebieską, błękitną, zielono-turkusową. Zapewne stąd wzięła się jego nazwa Göy, co oznacza „błękitne, niebieskie” (göl to po azerbejdżańsku jezioro). Najpiękniejszy widok roztacza się gdy objeżdża się Göygöl jadąc do jeziora Maralgöl.

Powyżej Göygöl, na wysokości 1910 m. leży jezioro Maralgöl (Jelenie Jezioro). Aby dotrzeć do niego należy wspiąć się po liczących około 300 stopni schodach do miejsca, skąd otwiera się widok na Maralgöl. Jest ono znacznie mniejsze od Göygöl i choć jest również piękne ustępuje mu urodą. Pozostałe jeziora są znacznie mniejsze i już nie tak atrakcyjne widokowo.

Gədəbəy

Rejon Gədəbəy jest położony na terenach górskich Małego Kaukazu. Administracyjne centrum rejonu to nieduża miejscowość, malowniczo położona wśród gór. Większość zabudowy Gədəbəy to piętrowe domy, co sprawia iż panuje tu spokojna, rankiem wręcz wiejska atmosfera. Gədəbəy ma znacznie chłodniejszy klimat, niż położone kilkadziesiąt kilometrów od niego, na równinie, miasto Şəmkir. Wyczuwa się to w czasie letniej nocy, nie mówiąc już o zimie.

Okolice Gədəbəy dostarczają uważanych za najlepsze w Azerbejdżanie, bardzo smacznych ziemniaków o charakterystycznym podłużnym kształcie. Rejon jest znany również ze swych wód mineralnych.

W 1865 r. bracia Siemens rozpoczęli w okolicy Gədəbəy wydobycie miedzi, wykupiwszy prawo do eksploatacji miejscowych złóż. Uruchomili też w 1867 r. zakład przetapiający rudę miedzi. Drugi taki zakład zbudowano w 1883 r. na brzegu rzeki Qalakənd, przy znajdującym się tam złożu. Do zakładu doprowadzono kolejkę wąskotorową, którą dostarczano wydobytą rudę do Gədəbəy. Kolejkę rozebrano w 1920 r. Działalność firmy braci Siemens zakończyła się w 1920 r., z wkroczeniem bolszewików do Azerbejdżanu.

Górskie tereny w okolicach Gədəbəy są jednymi z najbardziej atrakcyjnych widokowo, w masywie Małego Kaukazu. Gədəbəy jest dobrym punktem wypadowym dla wędrówek po górach, trekkingów i wycieczek konnych.

Zamek Koroğlu (Koroğlu qalası)

Nazwa tego zamku wiązana jest z postacią legendarnego Koroğlu. Bohater azerbejdżańskich legend ludowych Koroğlu (syn ślepca), miał działać w tych okolicach w XVI-XVII w., grabiąc feudałów i rozdając pieniądze biednym. Opowieści o nim przetrwały stulecia. Ruiny zamku znajdują się na na płd.-zach. od Gədəbəy, nieopodal wioski Miskinli (do 2011 r. nosiła ona nazwę Rüstəm Əliyev).

Zamek jest efektownie położony. Dojeżdżając do niego otwiera się piękny widok na dużą dolinę i leżące na jej zboczach wioski, a w oddali widać na bezleśnej górze ruiny zamku Koroğlu. Wejście po stromym zboczu na wierzchołek góry, na której leży zamek, wymaga sporo wysiłku. Zamek bardziej okazale wygląda z zewnątrz, gdzie zachowały się większe fragmenty murów, niż wewnątrz. Część zamku znajduje się nad głęboką przepaścią i należy zachować ostrożność chodząc nad jej krawędzią. U podnóża zamku przechodziła kiedyś linia kolejowa firmy braci Siemens.

Twierdza Qız qalası (Namərdqala)

Niezwykle fotogeniczna twierdza Qız qalası leży w pięknym wąwozie rzeki Şəmkirçay, na wschód od Gədəbəy. W ostatnich latach zaczęto również używać innej nazwy – Namərdqala, ale jak dotychczas ludność w tej okolicy powszechnie nazywa ją Qız qalası. Dotrzeć do twierdzy można jedynie konno lub pieszo.

Położona na wysokiej skale twierdza to prawdziwe orle gniazdo. Wąwóz rzeki Şəmkirçay jest tutaj pokryty gęstym lasem. Najlepszy widok na twierdzę, otwiera się ze zbocza wąwozu. Niedaleko twierdzy, na wysokim zboczu wąwozu, nad przepaścią, znajduje się nieduża półka skalna, która jest najlepszym punktem widokowym.

W źródłach historycznych istnieje znikoma ilość informacji o twierdzy. Niektórzy badacze, na podstawie materiału użytego do budowy twierdzy, którym jest wypalana cegła, oraz cech architektury, datują twierdzę na XII w. Jest prawdopodobne, że twierdzy jest starsza i jej dzieje sięgają czasów Kaukaskiej Albanii.