Muğam

Gatunek tradycyjnej azerbejdżańskiej muzyki, który jest blisko związany z twórczością poetycką. Muğam to sztuka przekazywania ustnej tradycji w improwizowanej wokalno-instrumentalnej formie. Jest to muzyka bardzo emocjonalna, dla której typowe jest pogrążenie w zadumie, w określony stan duchowy, częste zmiany tempa i emocji, napiętość kulminacji. W muğamie najczęściej przedstawiany jest odwieczny temat miłości. Z reguły muğam wykonuje trio w skład którego wchodzi tar – instrument strunowy, kamança – instrument smyczkowy i qaval – rodzaj bębna obręczowego / tamburyna. Muğam składa się z kolejno następujących po sobie kontrastujących części / rozdziałów – şöbə. Na początku dźwięczy dəraməd pieśniowo-tanecznego charakteru, potem bərdaşt – instrumentalny wstęp-prolog. Jego śladem idzie improwizowana część mayə i kolejno zmieniające się instrumentalne części improwizacji – təsnif (pl. pieśń) i rəng (część instrumentalna o charakterze tanecznym). Podstawą muğamu jest określona tonacja. Wyróżnia się kilkanaście podstawowych form typów muğamu i kilkanaście tonacji. Do najbardziej znanych muğamów należą Bayatı Kürd, Bayatı Şiraz, Heydari, Şaxnaz, Çahargah, Nəva, Çoban Bayatı, Rast, Şüştər, Şur. Profesjonalnych pieśniarzy wykonujących muğam w Azerbejdżanie nazywano xanəndə.

Dawniej głównym centrum muğamu była Şuşa (Szusza), która do likwidacji chanatu karabaskiego przez władze rosyjskie w 1822 r. była jego stolicą. Şuşa była jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych Zakaukazia, miastem poetów i artystów. Najbardziej rozsławili miasto muzycy i śpiewacy, którzy sprawili, że zwano je konserwatorium Kaukazu.

Za najlepszego wykonawcę muğamów uważany był Cabbar Qaryağdı / Cabbar Qaryağdıoğlu. Obok niego wybitnymi wykonawcami byli m. in. Bülbülcan, Xan Şuşinski, Bülbül. W czasach współczesnych najbardziej znany jest Alim Qasımov.

Do motywów muğamu sięgano również we współczesnej muzyce azerbejdżańskiej. Najbardziej znany azerbejdżański muzyk i kompozytor jazzowy Vaqif Mustafazadə stworzył nowy kierunek w jazzie – jazz muğam, będący fuzją jazzu i muğamu.

Nagranie muğamu znalazło się na dyskach Voyager Golden Record umieszczonych na dwóch sondach wystrzelonych w kosmos przez NASA w 1977 r. w ramach programu Voyager. W 2005 r. muğam został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Występ Alima Qasımova. Wstawiony na YouTube przez Umud Urmulu.
Występ brytyjskiego piosenkarza pochodzenia azerbejdżańskiego, Samiego Yusufa, na ceremonii otwarcia sesji UNESCO w Baku w 2019 r. Kompozycja bazuje na muğamie Şur. Wstawiony na YouTube przez Samiego Yusufa.