Religia

Azerbejdżan jest krajem, gdzie zetknęły się zoroastryzm, chrześcijaństwo i islam wzajemnie się przeplatając. Na jego terenie pojawił się też judaizm. Zdecydowana większość mieszkańców Azerbejdżanu wyznaje islam. Nie istnieją dokładne statystyki, ale oblicza się, że mniej więcej 60-70% muzułmanów Azerbejdżanu to szyici i około 30-40% to sunnici. Islam w Azerbejdżanie ma zupełnie inne oblicze niż w Iranie, na półwyspie Arabskim czy w Afganistanie i jest zdecydowanie bardziej liberalny i tolerancyjny. Tolerancja religijna ma w Azerbejdżanie długie tradycje – na jego terenie żyją obok muzułmanów prawosławni, rosyjscy protestanci, którzy oddzielili się od oficjalnej cerkwi prawosławnej jak mołokanie i duchoborcy, katolicy, protestanci. Probierzem jest tu również stosunek do Żydów. Nie było tu nigdy polityki antysemityzmu, wzajemne kontakty między muzułmanami i Żydami są przyjazne, a Azerbejdżan, co jest bardzo rzadkie wśród krajów muzułmańskich, ma bardzo dobre stosunki z Izraelem.

W Azerbejdżanie jest rzeczą dość zwykłą, że ludzie różnych wyznań składają sobie wzajemne życzenia z okazji ich świąt religijnych. Dzieje się tak również na szczeblu oficjalnym – np. w czasie uroczystości obchodów prawosławnej Wielkanocy i Bożego Narodzenia przedstawiciele duchowieństwa muzułmańskiego i Zarządu Muzułmanów Kaukazu oraz Wspólnoty Żydowskiej tradycyjnie składają chrześcijanom życzenia z tej okazji. Papież Jan Paweł II w swoim przemówieniu wygłoszonym 22.05.2002 r. w czasie jego wizyty w Baku podkreślił, że w Azerbejdżanie od wieków bok o bok żyli przedstawiciele różnych religii, co jak stwierdził „stało się możliwe dzięki duchowi tolerancji i wzajemnego zrozumienia”. Również w czasie wojny z Armenią o Nagorny Karabach islam nie był wykorzystywany w Azerbejdżanie dla wojennej ideologii i nie padały wtedy hasła o „świętej wojnie” czy walce z „niewiernymi”. Wojna o Nagorny Karabach była konfliktem etnicznym, a walka toczona była o sporne terytorium.

Islam w Azerbejdżanie ma swoją specyfikę. Nałożył się on na aliaż dawnych wierzeń, kultur, religii, obyczajów, których zmodyfikowane elementy zachowały się w nim do dziś. W miejscowym islamie występuje kult pirów (az. pir) – świętych miejsc, które znajdują się np. w górach, na cmentarzach, na wzniesieniach, w pieczarach, w zagajnikach. Takie święte miejsce bywa też nazywane ocaq – ta nazwa jest używana głównie na zachodzie Azerbejdżanu. Ludzie przychodząc do takiego miejsca zwykle składają ofiary w różnej formie – są to pieniądze, kawałki materiałów, kostki cukru, cukierki. Innym zjawiskiem jest kult sejidów (az. Seyid, Seyyid) – osób uważanych za świętych. Na terenie Azerbejdżanu znajduje się wiele meczetów, które są wspólnie użytkowane przez szyitów i sunnitów, co jest kolejnym przykładem tolerancji religijnej.

Długą historię ma chrześcijaństwo w Azerbejdżanie. Korzenie chrześcijaństwa w Kaukaskiej Albanii (państwo istniejące w czasach antycznym i wczesnym średniowieczu. na terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu i płd. Dagestanu) sięgają I w. n. e. Albania, jako jedna z pierwszych w świecie, przyjęła chrześcijaństwo jako oficjalną religię państwową w początku IV w. n. e. Po wkroczeniu Arabów rozpoczęła się stopniowa islamizacja kraju, lecz chrześcijaństwo jeszcze przez kilka wieków miało duży zasięg. Jego ostoją stały się regiony górskie, przede wszystkim na zachodzie Albanii. Kościół Albański jeden z najstarszych kościołów chrześcijańskich na świecie istniał do 1836 r., kiedy został zlikwidowany na mocy reskryptu rządu carskiego. Jego majątek i biskupstwa przejął Kościół Ormiański, a ta część Alban, która przyjęła obrządek gregoriański uległa z czasem całkowitej armenizacji.

Obecnie wśród chrześcijan Azerbejdżanu najbardziej licznie reprezentowani są prawosławni, z których większość to wierni Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.
https://pravoslavie.az/

W XIX w. na terenie Azerbejdżanu zaczęli też osiadać rosyjscy protestanci, ruchy religijne nieuznające oficjalnej Cerkwi Prawosławnej, wśród których byli m.in. mołokanie, duchoborcy, subbotnicy. Często byli oni zsyłani na Kaukaz przez władze carskie. Do Gruzińskiego Kościoła Prawosławnego należą głównie zamieszkujący północno-zachodni region Azerbejdżanu Gruzini Ingiłojcy.

Katolików jest obecnie znacznie mniej niż w czasach gorączki naftowej. Jedyna parafia katolicka w Baku liczy kilkadziesiąt osób – nie brano tu pod uwagę pracujących okresowo w Azerbejdżanie obcokrajowców. Za czasów stalinowskich zniszczono okazały kościół katolicki w Baku. Po wizycie w Baku Papieża Jana Pawła II wydzielono teren na budowę nowego kościoła, który powstał w Baku.
https://www.catholic.az/

Nieco liczniejsi są protestanci – na terenie Azerbejdżanu działa kilka Kościołów Protestanckich. Do II wojny światowej w Azerbejdżanie istniały prężne kolonie niemieckie. Niemcy, po których pozostało kilka kościołów protestanckich zostali w czasie II wojny światowej wysiedleni z Azerbejdżanu.
https://elkg.info/unsere-gemeinden/baku

Żydzi na terenie Azerbejdżanu zaczęli się pojawiać jeszcze w pierwszych wiekach naszej ery. Kilkadziesiąt tysięcy Żydów żyjących obecnie w Azerbejdżanie dzieli się na Górskich Żydów i Aszkenazi. Największym skupiskiem Górskich Żydów jest szeroko znana osada Krasnaja Słoboda leżąca obok miasta Quba. Żydzi Aszkenazyjcy zamieszkują głównie w Baku. Populacja Żydów zmniejszyła się w początku lat 90., kiedy z przyczyn ekonomicznych spora ich liczba wyjechała za granicę – głównie do Izraela i USA.

Panoramę wyznaniową w Azerbejdżanie dopełniają istniejące na jego terenie nieduże wspólnoty krisznaitów i wyznawców bahaizmu.
https://www.azerbaycan-bahai-icmasi.org/

https://www.facebook.com/iskconazerbaijan/

https://www.instagram.com/iskcon_azerbaijan/