Język i porozumiewanie się

Wszędzie na stronie używana jest forma Azerbejdżanie i język azerbejdżański, które do początku lat 90. XX w. były powszechnie używane i uznawane. Sami Azerbejdżanie nazywają siebie Azərbaycanlılar – Azerbejdżanie, a swój język Azərbaycan dili – język azerbejdżański. Azerbejdżanin mówiąc o sobie zwyczajowo powie Mən Azərbaycanlıyam – Jestem Azerbejdżaninem. Na początku lat 90. pojawiła się nagle moda na używanie formy Azerowie i język azerski. Istnieją rożne opinie co było tego przyczyną, w każdym razie moda ta została bardzo szybko podchwycona na Zachodzie, gdzie od dawna istnieje tendencja do używania skrótów. Dla wielu ludzi Zachodu forma Azerowie i język azerski była łatwiejsza do przyswojenia niż przydługawe w ich wyobrażeniu Azerbejdżanie i język azerbejdżański.

Język Azeri (Azerski) był ongiś używany na terenie Atropateny, państwa istniejącego w czasach antycznych na terenie południowego Azerbejdżanu (obecnie teren płn.-zach. Iranu), a także przez dość długi okres czasu po tym, kiedy państwo to przestało istnieć. Sami Azerowie byli jednymi z przodków współczesnych Azerbejdżan i wymarli, a raczej rozpłynęli się wśród innych ludów, na przełomie XIII/XIV w. Azeri (azerski) należał do północno-zachodniej grupy języków irańskich. Różni się on zdecydowanie od języka azerbejdżańskiego, który należy do grupy języków turkijskich. Nawiasem mówiąc w konstytucji Azerbejdżanu zapisano, że oficjalnym językiem państwowym w Azerbejdżanie jest język azerbejdżański, a nie wymarły język azeri (azerski).

Język azerbejdżański, który jest oficjalnym językiem urzędowym kraju, należy do grupy języków turkijskich i jest wśród nich językiem chyba najbardziej melodycznym. Podobnie jak inne języki grupy turkijskiej, należy on do języków aglutynacyjnych (od łac. agglutinare – przyklejać, przylepiać), w których słowotwórstwo i odmiana tworzą się za pomocą sufiksów (przyrostków) doczepianych systemem łańcuchowym do rdzenia wyrazu. Tak, np. krótkie słowo ev (dom) daje takie formy jak: evimiz (nasz dom), evimizdə (w naszym domu), evimizdəki (znajdujący się w naszym domu).

W języku azerbejdżańskim nazwy obce podawane są w zapisie fonetycznym, co cudzoziemcom może sprawiać niespodzianki, np. George w azerbejdżańskim pisze się Corc, Chicago to Çikaqo, Bangladesh to Banqladeş, Chopin – Şopen. W McDonald’s natkniemy się na Dabl Çizburqer (Double Cheeseburger), Big Mak (Big Mac) i Şeyk (Shake). Azerbejdżański jest w zasadzie bliski językowi tureckiemu. Cała jednak terminologia techniczna oraz dużo innych pojęć, wyrażeń i terminów zostało wziętych z języka rosyjskiego, na co wpływ miały prawie dwa stulecia przebywania kraju w granicach imperium rosyjskiego i Związku Radzieckiego. Przysłuchując się rozmowom często można usłyszeć, jak używa się rosyjskich zwrotów, np. uże (уже) – już, kanieczno (конечно) – oczywiście, karoczie (короче) – krótko mówiąc, wabszczie (вообще) – w ogóle, paczti (почти) – prawie, otwieczat’ (отвечать) – odpowiadać (za coś). Powszechnie używa się rosyjskich nazw niektórych produktów żywnościowych, jak np. sjemieczka (семечка) – ziarna słonecznika, sguszczionka (сгущенка) – mleko skondensowane), rosyjskich nazw wielu przedmiotów jak np. spiczka/spiczki (спичкa/спички) – zapałka/zapałki, szkaf (шкаф) – szafa, stoł (стол) – stół, chołodil’nik (холодильник) – lodówka.

Oprócz języka azerbejdżańskiego, na terenie kraju są w użyciu języki wielu innych zamieszkujących go narodów. Generalnie można podzielić je na trzy grupy: języki kaukaskie, języki słowiańskie i języki irańskie. Wśród narodów mówiących językami kaukaskimi największymi liczebnie są Lezgini i Awarzy. Liczebność innych narodów mówiących językami kaukaskimi, jak Gruzini Ingiłojcy czy Cachurzy jest nieduża, a takich, jak Udini, Buduchcy (Budugowie), Gryzy (Gryzowie), Chynałygcy (Chynałygowie) nader mała. Oprócz języka Gruzinów Ingiłojców wszystkie języki kaukaskie, którymi mówią narody żyjące na terenie Azerbejdżanu, należą do wschodniej grupy języków kaukaskich. Językami słowiańskimi posługują się najwięksi liczebnie w tej grupie językowej Rosjanie oraz o wiele mniej liczni Ukraińcy i Białorusi – zdecydowana większość żyjących w Azerbejdżanie Słowian posługuje się językiem rosyjskim. Wśród narodów mówiących językami irańskimi najbardziej liczni są Tałysze, a o wiele mniej liczni górscy Żydzi, Taci (Tatowie) i Kurdowie.

Dla porozumiewania się w Azerbejdżanie nadal podstawą jest znajomość języka rosyjskiego, który jest najbardziej powszechnie znanym językiem. Rosyjski pełni rolę lingua franca nie tylko dla Kaukazu, do tej pory przy pomocy języka Puszkina i Tołstoja można się porozumiewać na olbrzymich terytoriach od Kaliningradu do Władywostoku i od Murmańska do Duszanbe. Z reguły rosyjski znają wszyscy, którzy uzyskali wyższe wykształcenie w epoce sowieckiej oraz służyli w armii sowieckiej, zna go również wielu ludzi ze średnim wykształceniem. Nawet w najmniejszej wiosce znajdzie się przynajmniej jeden człowiek znający rosyjski. Azerbejdżanie mają ożywione kontakty handlowe z Rosją, która jest największym odbiorcą azerbejdżańskich warzyw, owoców, produktów spożywczych, win, koniaków. Praktycznie w każdym dużym rosyjskim mieście można napotkać azerbejdżańskie restauracje i azerbejdżańskich sprzedawców na bazarach. Według przybliżonych obliczeń na terenie Rosji mieszka na stałe lub przebywa ponad 1,5 miliona Azerbejdżan, w samej Moskwie mieszka ich kilkaset tysięcy. Mieszkańcy Azerbejdżanu często jeżdżą do Rosji by odwiedzić swoich krewnych. Wszystko to sprawia, że rosyjski zapewne jeszcze przez dłuższy czas będzie najbardziej znanym językiem obcym na terenie Azerbejdżanu.

Najbardziej znanym językiem zachodnim jest angielski. Ilość ludzi znających angielski jest jednak nieporównywalnie mniejsza niż znających rosyjskich. Jego znajomość wzrasta wśród młodego pokolenia choć należy zaznaczyć, że dotyczy to przede wszystkim Baku. Na prowincji bardzo ciężko znaleźć ludzi władających angielskim. W porównaniu z językiem angielskim znajomość innych języków jest bardzo mała.