Między górami Kaukazu i Morzem Kaspijskim

Kuchnia azerbejdżańska to temat sam w sobie. Kuchnie Kaukazu są jednymi z najbardziej ciekawych i oryginalnych kuchni w świecie. Choć dużo potraw jest wspólnych dla całego Kaukazu, i dziś często trudno określić skąd wywodzi się dana potrawa, można się spotkać z tym, iż ta sama potrawa może być przyrządzana w odmiennej wersji, zależnie od regionu. W szerszym ujęciu można też użyć określenia kuchnia Azerbejdżanu, gdyż oprócz kuchni azerbejdżańskiej istnieją też kuchnie narodów zamieszkujących Azerbejdżan, jak Udini, Lezgini, Awarzy, Cachurzy czy Tałysze. Kuchnie te przez wieki wzajemnie się przenikały, przejmując różne dania i tworząc ich regionalne odmiany.

Mimo stosunkowo niewielkiego obszaru – 86,6 tys. km², Azerbejdżan posiada 9 stref klimatycznych, w tym strefę subtropikalną. Wielka ściana gór Kaukazu odgradza Zakaukazie od napływu chłodnego powietrza, dlatego ma ono cieplejszy klimat i bogatszą szatę roślinną niż Północny Kaukaz. Dzięki klimatowi i przyrodzie Zakaukazie posiada też bogatszą kuchnię niż Północny Kaukaz.

W górach Azerbejdżanu ujrzymy hale alpejskie, które porastają aromatyczne trawy i zioła, lasy pełne buków, dębów i grabów, kasztany jadalne. W przedgórzach znajdują się sady owoce. Na równinach leżą stepy, latem spalone słońcem, a wiosną zielone, gdy powietrze przesiąknięte jest zapachem stepowych roślin. W strefie subtropikalnej rosną drzewo żelazne, albicja jedwabista, owoce cytrusowe, herbata, ryż. Na półwyspie Abşeron znajdziemy drzewa oliwkowe, figowce i szafran. W wodach Morza Kaspijskiego żyje wiele gatunków ryb, wśród których najbardziej cenione są jesiotry, a czarny kawior z jesiotrów cieszy się renomą na całym świecie. Szczodrość przyrody znalazła swoje odzwierciedlenie w azerbejdżańskiej kuchni, bardzo urozmaiconej, gdzie wykorzystuje się wiele warzyw, owoców, ziół, przypraw, orzechy, kasztany.

W porównaniu z kuchnią sąsiedniej Gruzji, w azerbejdżańskiej kuchni używa się mniej ostrych przypraw. W Azerbejdżanie jest też większe upodobanie dla słodyczy. Prawie dwuwiekowy okres przebywania w granicach imperium rosyjskiego i Związku Radzieckiego sprawił, że na Kaukazie rozpowszechniło się sporo potraw kuchni rosyjskiej, a do tej z kolei weszły potrawy z kuchni Kaukazu. To wpływ kuchni rosyjskiej sprawił, że na Kaukazie rozpowszechniły się europejskie wyroby cukiernicze.

Przy przygotowaniu potraw w kuchni azerbejdżańskiej używa się sporo tłuszczów, podobnie jest w innych kuchniach Kaukazu. Do wielu potraw dodaje się różne zioła. Nieodłącznym dodatkiem do posiłków jest talerz göyərti – kilku rodzajów świeżych ziół i różnej zieleniny, podaje się też świeże pomidory i ogórki. Spożywa się sporo nabiału, wśród którego ważną pozycję zajmuje qatıq – gotowane, a później zakwaszane mleko o gęstej konsystencji, dość często bywa on podawany w restauracjach przed posiłkiem razem z przystawkami. Niektóre zupy są esencjonalne i mogą wtedy służyć jednocześnie jako pierwsze i drugie danie.

Najpopularniejszym mięsem jest baranina, która na terenach górskich jest doskonałej jakości. Bardzo dobra jest miejscowa cielęcina. Często przyrządzany jest też drób, najczęściej kury, choć w regionach górskich równie popularne są gęsi, kaczki, a zwłaszcza indyki. W Baku można kupić świninę i wyroby ze świniny, sporo bakińskich restauracji serwuje też dania ze świniny. Na prowincji świninę spotyka się rzadko.

Bez najmniejszych problemów można wszędzie kupić alkohol, a w dużych supermarketach i wyspecjalizowanych sklepach jest on w wielkim asortymencie. Wśród mężczyzn wręcz powszechne jest jego spożycie, choć spotyka się osoby nie pijące alkoholu. Kobiety rzadko sięgają po alkohol, przy czym jest to z reguły symboliczny kieliszek, przy specjalnych okazjach i w gronie rodziny lub przyjaciół. Autor tekstu uczestniczył w Azerbejdżanie w dziesiątkach przyjęć weselnych i niezliczoną ilość razy był zapraszany w gości, lecz nigdy nie spotkał się z tym aby nie podawano alkoholu. Należy tu wspomnieć o kaukaskich biesiadach. Przyjęcia typu zachodniego party, dla zdecydowanej większości ludzi na Kaukazie, są czymś obcym. Dla człowieka Kaukazu nieodzowne jest zbliżające ludzi siedzenie za wspólnym stołem, tworzące atmosferę biesiady. Wznoszone za stołem kaukaskie toasty są nieodłączną częścią kolorytu Kaukazu i na stałe weszły do opowieści o tym zakątku świata.

Filmik na temat kuchni azerbejdżańskiej. Wstawiony na YouTube przez Ulvi Sarkarli.

Filmik prezentujący kilka znanych dań kuchni azerbejdżańskiej. Nakręcony jako reklama kraju dla finału konkursu Eurowizji w 2012 r.

Jeden z odcinków programu kulinarno-podróżniczego Планета Вкусов (Planeta Smaków) o kuchni azerbejdżańskiej, na rosyjskim kanale Моя планета (Moja planeta).

Jeden z odcinków programu kulinarno-podróżniczego Планета Вкусов (Planeta Smaków) o kuchni azerbejdżańskiej, na rosyjskim kanale Моя планета (Moja planeta).