Ceramika

Jako jeden z najstarszych wytworów rąk człowieka ceramika towarzyszy nam od epoki paleolitu. W dziejach świata spełnia ono rolę zegara archeologicznego, bowiem fragmenty naczyń ceramicznych to najczęstszy rodzaj znalezisk, na jakie archeolodzy natrafiają w czasie wykopalisk. Ich sposób wykonania, forma, zdobienia, pomagają w określaniu wieku samej ceramiki, jak i stanowisk w których ją znaleziono. Ceramika jest świadkiem czasów w których powstawała, niezależnie od tego czy wytworzono ją jeszcze przed naszą erą, czy też w czasach nowożytnych.

Azerbejdżan posiada wielowiekowe tradycje ceramiki. W pokładach glin ceramicznych na jego terytorium występuje większość rodzajów gliny. Wyroby ceramiczne znalezione w wykopaliskach archeologicznych w Azerbejdżanie wskazują na wysoki poziom tej gałęzi rzemiosła. Ceramika była dawniej szeroko stosowana. Wytwarzano tygle, formy dla odlewania metali, cegły, ozdobne płytki okładzinowe. W wykopaliskach archeologicznych odnajdywano wykonaną z ceramiki biżuterię oraz różnego rodzaju figurki – w tym religijne.

W domach używano glinianych lampek, garnków, dzbanów, mis kuchennych. Od wielu stuleci w Azerbejdżanie jest używany charakterystyczny gliniany piec təndir, mający kształt dużej amfory lub stożka, służący do pieczenia chleba i przyrządzania w nim różnych potraw. Gliniane naczynia wykorzystywano do przechowywania gotowanego i pieczonego mięsa. Używano do tego dzbana  o szerokim wlewie, noszącego nazwę küp, mającego wysokość od 50 do 100 cm. W takim dzbanie układano warstwami mięso, zalewając każdą warstwę mięsa roztopioną baranią  słoniną. Po napełnieniu dzbana zalewano ten  przekładaniec z wierzchu warstwą roztopionego wosku, który szybko twardniejąc tworzył hermetyczne zamknięcie.  

W średniowieczu ceniona była wytwarzana na terenie Azerbejdżanu ceramika glazurowana. Glazura to cienka powłoka ze szkliwa nakładana na wyroby ceramiczne dla nadania im walorów dekoracyjnych, trwałości i zabezpieczenia przed przenikaniem wody. W większości kultur posiadanie ceramiki glazurowanej było dawniej oznaką zamożności i prestiżu. Bardzo trudno było zdobyć materiały i doświadczenie niezbędne do jej wytworzenia. Wiedza związana z doborem składu glazury często pozostawała tajemnicą wielopokoleniowych warsztatów.

Oprócz walorów estetycznych i dekoracyjnych ceramika glazurowana miała również cenne praktyczne zalety. W naczyniach z ceramiki glazurowanej można było przechowywać przyprawy, sól, cukier, mąkę, zabezpieczając je przed wilgocią. Lepiej przechowywały się w nich takie produkty jak masło topione (klarowane) czy ser. Nie pochłaniają one zapachu przechowywanej w nich żywności.

Najbardziej znanym ośrodkiem wytwarzania ceramiki glazurowanej w średniowieczu było miasto Bajłakan (Beyləqan), przez które przechodziły ważne szlaki handlowe i gdzie rozwinęło się wiele rzemiosł. Swój rozkwit Bajłakan osiągnął między XI w. a początkiem XIII w. Wytwarzano tu glazurowane naczynia, ozdobne płytki i cegły. Technika glazurowania osiągnęła wysoki poziom. Glazurowane naczynia odznaczały się żywymi kolorami. Wśród pokrywających je malowideł często pojawiały się motywy przyrody, zwłaszcza zwierząt. Wyraziście przedstawiano lwy, gepardy, jelenie, zające, zwierzęta domowe. Kres rozwoju Bajłakanu położyły najazdy mongolskie. W 1221 r. Mongołowie zdobyli Bajłakan grabiąc go i rujnując. Od tego czasu rozpoczął się gwałtowny upadek miasta. W późniejszym okresie spełzły na niczym próby jego odrodzenia.

W okresie panowania dynastii Safawidów rozwinęła się zwłaszcza ceramika architektoniczna. Na ceramice tego okresu znajdują się gęste ornamenty oraz sceny zawierające wątki zaczerpnięte z poematów i literatury klasycznej, gdzie wykorzystywano miniatury z ksiąg. Przedstawiano również sceny rodzajowe z życia dworu władców.

Wiek XIX przyniósł rosnące wpływy kultury europejskiej. W miejscowej ceramice zaczęto łączyć motywy zdobnicze typowe dla muzułmańskiego Wschodu z motywami sztuki europejskiej. Pojawiły się nowe metody technologiczne, zaczęto stosować bardziej złożone formy ceramiczne.

W czasach sowieckich to rzemiosło przeżywało zastój, ale od początku tego wieku zaczyna się odradzać. Najwięcej rzemieślników wytwarzających ceramikę jest obecnie w Baku. Znanym ośrodkiem ceramiki jest również Şəki, gdzie w 2018 r. otwarto Centrum ceramiki i sztuki użytkowej.